Mijn demente ouder heeft een testament gemaakt: kan ik hier iets tegen doen?

Volgens de dochter was haar vader ten tijde van het opmaken van het testament al behoorlijk in de war, geregeld vergeetachtig en volgens haar niet meer in staat een testament te maken. Zoals zij aangaf: ‘als hij soms niet meer weet welke dag het is of wie de mensen in zijn naaste omgeving zijn, hoe kan hij dan een testament maken waarin hij mij onterft’?

Wat zijn de regels?

Allereerst geldt als algemene regel dat elke persoon van 16 jaar of ouder een geldig testament kan laten opstellen. Voorwaarde daarbij is wel dat:

1) de betreffende persoon handelingsbekwaam is,
2) het testament is vastgelegd bij notariële akte.

Wat is handelingsbekwaamheid? 

Handelingsbekwaamheid houdt in dat je zelfstandig beslissingen kunt nemen en daarvoor verantwoordelijk bent, bijvoorbeeld: je kunt trouwen, je koopt een huis etc.

Of iemand handelingsbekwaam is, kun je checken in het curatele- en bewindregister. Staat iemand onder curatele, dan geldt dat die betreffende persoon handelingsonbekwaam is en geen geldig testament kan laten opstellen. Hierop is een uitzondering, namelijk de situatie dat de kantonrechter toestemming geeft voor het opstellen van een testament.

Niet iedere dementerende persoon staat onder curatele. Sterker nog, in de meeste gevallen van dementie is er  geen sprake van een ondercuratelestelling omdat dit niet is aangevraagd. Dat betekent dan ook dat een dementerende persoon meestal een geldig testament kan laten opstellen.

Notariële akte

De tweede eis (de notariële akte) biedt een extra stok achter de deur. De notaris heeft namelijk een zelfstandige onderzoeksplicht. Die kan niet volstaan met het enkel checken van het curateleregister voor de vraag of er sprake is van handelingsbekwaamheid of niet.

Hij moet controleren of de persoon die hem vraagt een testament op te stellen, in staat is te bepalen wat hij wil.

Deze zelfstandige onderzoeksplicht heeft in 2006 geleid tot een stappenplan dat door iedere notaris dient te worden gevolgd. Dit stappenplan is opgesteld in samenwerking met Alzheimer Nederland, de Vereniging van Indicerende en Adviserende Artsen (VIA) en de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN).

Als de notaris ernstig twijfelt over de geestelijke gesteldheid van zijn cliënt, moet hij weigeren het testament op te stellen. Maar dat kan hij alleen, als het overduidelijk is dat er sprake is van een stoornis, bijvoorbeeld door dementie.

De vraag is echter of een notaris dit voldoende kan beoordelen. Het lijkt mij een lastige vraag. Want, het feit dat iemand niet weet welke dag het is, betekent nog niet of hij niet kan bepalen wie zijn erfgenamen zijn en wie niet.

Aantasten van het testament

Als je van mening bent dat het testament dat één van jouw ouders heeft opgesteld, niet geldig is omdat jouw ouder vanwege zware dementie niet meer kon bepalen wat hij wilde, dan kan je via een procedure bij de rechtbank proberen het testament aan te tasten. Voor deze procedure heb je een advocaat nodig. Er zal in de procedure een beroep worden gedaan op de zogeheten nietigheid van het testament. Nietigheid van het testament betekent dat het testament geacht wordt niet te hebben bestaan.

In de wet (art. 3:34 BW) is bepaald in welke situatie een beroep op nietigheid van het testament kan slagen.

Van belang is dat er komt vast te staan dat er volgens de rechter sprake is van een causaal verband tussen de dementie en het opstellen van het testament.

De wet geeft twee situaties op basis waarvan a) de rechter kan oordelen dat er sprake is van een causaal verband tussen dementie, en het tot stand gekomen testament en b) die een beroep op nietigheid rechtvaardigen:

• de stoornis belette een redelijke waardering van de betrokken belangen, oftewel: je kon niet overzien welke consequenties de inhoud van het testament zou hebben;
• het testament is onder invloed van de dementie tot stand gekomen, bijvoorbeeld als er geen sprake was geweest van dementie, was het testament niet tot stand gekomen.

Bewijsrecht

Als jij van mening bent dat er geen geldig testament tot stand is gekomen, is het aan jou aan te tonen dat er sprake is van een psychische stoornis, zoals dementie, en dat het testament onder invloed daarvan tot stand is gekomen. En dat kan in de praktijk soms lastig zijn: je zult dan immers met bijvoorbeeld medische gegevens het bewijs moeten leveren dat het testament onder invloed van de stoornis tot stand is gekomen. Vanwege privacy kan het lastig zijn na het overlijden van de ouder aan medische gegevens te komen. Indien je wel de beschikking hebt over medische gegevens waaruit de ernst van de dementie tijdens het opmaken van het testament blijkt, dan heeft de procedure zeker kans van slagen.

Kortom, ook al is je ouder dement, dan kan het nog steeds zijn dat je ouder een geldig testament heeft laten opstellen. Er zijn mogelijkheden om een testament aan te tasten. Maar realiseer je wel dat de bewijslast op jou rust: de enkele stelling dat jouw vader dement is, is dus vermoedelijk niet voldoende

Het is dan ook verstandig je hierover goed te laten informeren voordat je een beroep op nietigheid van het testament doet.

Stel onze specialist een vraag!