Het onterfde kind en de legitieme portie: wat als je vlak voor het overlijden van je ouder een gift hebt gekregen?

José maakte zich grote zorgen wat die onterving voor haar betekent, zeker nu zij van haar moeder voor het overlijden een geldbedrag heeft gekregen. Krijgt José helemaal niets, en moet zij zich zorgen maken over de ontvangen gift of niet?

Wat is de positie van José als onterfd kind?

Allereerst is het van belang een korte toelichting te geven op wat de positie van José is als onterfd kind. Veel mensen verkeren in de veronderstelling dat onterving in Nederland betekent dat je helemaal niets krijgt. Dat is niet waar: ook het kind dat is onterfd, heeft recht op een deel van de erfenis. Dat deel van de erfenis waar het onterfde kind recht op heeft, wordt de legitieme portie genoemd.

De legitieme portie

De legitieme portie komt neer op de helft van de waarde van het erfdeel van het kind als het niet zou zijn onterfd.
Dus stel: José heeft een zus en zij zouden (zonder de onterving van José) beiden de enige erfgenamen zijn geweest. De erfenis bedraagt in totaal € 100.000,-. In dat geval zou José recht hebben gehad op 50% van de nalatenschap, oftewel, € 50.000,-. Echter, door de onterving heeft José slechts recht op haar legitieme portie, zijnde de helft van wat zij zou hebben gekregen als zij niet was onterfd. In dit voordbeeld zou José dan dus alleen recht hebben op € 25.000,-.

LEES OOK - Is het mogelijk om je eigen kinderen 100% te onterven? 

Giften

In de wet (art. 4:70 BW) is een regeling opgenomen voor de situatie dat een kind is onterfd maar wel giften heeft gekregen. In dat geval geldt dat de ontvangen giften in mindering moeten worden gebracht op de te ontvangen legitieme portie.

Dus stel: José heeft € 10.000,- ontvangen aan giften, dan wordt haar legitieme portie, zijnde aanspraak op € 25.000,-, verminderd met de ontvangen giften en krijgt zij uiteindelijk slechts € 15.000,-.

LEES OOK - Erfrecht en het buitenland: hoe werkt de nalatenschap met internationale aspecten? 

Wanneer is er sprake van een gift?

In de wet is uitgelegd wat een gift precies is, namelijk: “iedere handeling die ertoe strekt dat degene die de handeling verricht, een ander ten koste van het eigen vermogen verrijkt”. Dat is een ingewikkelde omschrijving die er in onze casus op neerkomt, dat als moeder voor haar overlijden José een geldbedrag heeft gegeven, omdat zij eigenlijk die onterving wil ‘goedmaken’, haar vermogen is verminderd en is José verrijkt. Moeder heeft José een voordeel willen geven.

Dit wordt de bevoordelingsbedoeling genoemd.

Die bevoordelingsbedoeling is belangrijk bij de beoordeling van de vraag of er echt sprake is van een gift. Want, als blijkt dat er geen sprake is van een gift, dan hoeft de legitieme portie op grond van de wet niet te worden verminderd. Deze bevoordelingsbedoeling ligt vaak voor de hand, bijvoorbeeld in het geval van José. Het is duidelijk dat haar moeder haar een voordeel heeft willen geven. Echter, er zijn situaties waarin dit lastiger te beoordelen is en de rechter zich hierover heeft moeten buigen.

Zeer recent is dit het geval geweest in een uitspraak van de Hoge Raad (14 februari 2020, ECLI:NL:HR:2020:262): de vraag werd gesteld of er sprake was geweest van een gift die in mindering moest worden gebracht op de legitieme portie van het onterfde kind.

In de betreffende casus had de moeder vanwege fiscale redenen de nalatenschap van haar man verworpen, zij wilde namelijk voorkomen dat zij hoge successierechten moest betalen. Daarnaast was er door haar een constructie bedacht om ervoor te zorgen dat zij voldoende financiële middelen had en dat na haar overlijden het familiebedrijf daadwerkelijk in de familie zou blijven. Moeder had daarom eigen aandelen verkocht aan de twee BV’s van haar zoon en dochter, voor een bedrag van fl. 1.500.000,-. Die aandelen waren vervolgens doorverkocht voor een bedrag van ca. fl. 4.500.000,-. Broer en zus hadden bij de doorverkoop van de aandelen dus een groot voordeel gehad. Na het overlijden van moeder bleek de dochter te zijn onterfd, de zoon was enig erfgenaam. De dochter deed een beroep op haar legitieme portie. Haar broer was het daar niet mee eens: zijn stelling was dat zijn zus, door de verkoop van de aandelen van moeder aan haar tegen een te lage prijs, was bevoordeeld en aldus een gift had ontvangen. En die gift moest volgens de broer in mindering worden gebracht op de legitieme portie van zijn zus.

Er volgt een lange procedure bij de Rechtbank, het Gerechtshof en daarna bij de Hoge Raad.

LEES OOK - Waarom je altijd een testament moet opstellen 

Conclusie

De conclusie in de betreffende procedure is uiteindelijk dat er geen sprake is geweest van een gift aan de dochter. Dit ondanks dat zij, zoals blijkt uit de omschrijving, financieel voordeel heeft gehad uit de bedachte constructie. Maar, wat zwaar woog was dat de constructie was bedacht om moeder verzorgd achter te laten en het familiebedrijf in de familie te houden. De constructie was niet bedacht om de dochter een voordeel te geven. Dit in tegenstelling tot José, in onze casus.

Dus ondanks dat er voordeel is behaald, was er geen sprake van een gift. Die beoordeling of er sprake is van een gift kan lastig zijn en moet altijd gebeuren aan de hand van de feiten van ieder geval. Als jij onterfd bent en je hebt een gift gekregen voor het overlijden van je ouder, is het zeker zinvol om te laten beoordelen of dit een gift is die in mindering wordt gebracht op de legitieme portie of niet. Ik ben je graag behulpzaam bij de beoordeling hiervan.

Stel onze specialist een vraag!