Erfrecht en het buitenland: Hoe werkt de nalatenschap met internationale aspecten?

De erfrechtverordening
Sinds 17 augustus 2015 is de Erfrechtverordening (hierna: de ErfVo) toepasbaar. In Europa geldt de ErfVo voor alle lidstaten (op een klein aantal na: dat zijn Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk). De ErfVo geeft aan:

Welke rechter internationaal bevoegd is
Welk nationaal erfrecht van toepassing is voor de erfopvolging in de nalatenschap van een persoon.

Het toepasbare recht regelt de aanwijzing van de rechthebbenden op de nalatenschap en bepaalt de verdeling van erfdelen.

De belangrijkste artikelen zijn art. 4 (bevoegdheid van gerechten) en art. 21 (toepasselijk recht) ErfVo. In beide artikelen wordt het begrip ‘gewone verblijfplaats’ gebruikt als fundament om te komen tot een uitkomst. Van het land waar de laatste gewone verblijfplaats is gelegen van de overledene is de rechter bevoegd en daarvan moet ook het nationale erfrecht worden toegepast. Het gelijklopen van bevoegdheid en toepasselijk recht zorgt ervoor dat de bevoegde rechter vaak zijn eigen nationale erfrecht gebruikt.

Gewone verblijfplaats
Om de gewone verblijfplaats vast te stellen moet de rechter een oordeel vormen over alle aspecten die het leven van de erflater (de overledene) hebben gekenmerkt in de jaren voor zijn overlijden en op het tijdstip van overlijden. Het betreft een feitelijke invulling van de maatschappelijke leefsituatie van de overledene. Daarin spelen mee:

de duur van het verblijf; sinds hoelang is het buitenland verblijf al gaande? Is die periode ook aaneengesloten?
de regelmatigheid van aanwezigheid in het betreffende land; slechts perioden tijdens de zomervakantie, of grotendeels op periodieke jaarbasis?
de omstandigheden van het verblijf; is iemand lid van een (sport)club in het buitenland? Staat iemand ingeschreven in de basisregistratie? Ontvangt iemand post op het buitenlandse adres
de redenen voor het verblijf; is bij de familie bekend dat iemand daadwerkelijk geëmigreerd is? Is een persoon op een bepaalde manier een verbonden met een bepaald land?

Rechtskeuze
Valt er nog iets te kiezen? Jazeker, dit volgt onder anderen uit art. 22 ErfVo! U, of uw familielid in het buitenland kan in het testament een rechtskeuze opnemen. Met deze keuze geeft iemand aan waar zijn of haar voorkeur van nationaal erfrecht naar uitgaat. Wel is daarvoor volgens de ErfVo vereist dat degene die de rechtskeuze maakt ook de nationaliteit bezit van het betreffende land. Het nationale recht van het land dat wordt gekozen, bepaalt de geldigheid van het testament en vervolgens de gehele erfopvolging van de persoon in kwestie.

Een rechtskeuze zegt echter niets over de gewone verblijfplaats. Wanneer het zomerhuis aan de Côte d’Azur aangemerkt moet worden als gewone verblijfplaats, omdat oom Bart daar bijna altijd te vinden was, zal in eerste instantie de Franse bevoegde rechter de erfopvolging in de nalatenschap beoordelen. Een gemaakte rechtskeuze van oom Bart voor het Nederlandse recht zorgt er wel voor dat de bevoegde Franse rechter het Nederlandse recht zal moeten toepassen op de gehele erfopvolging. Een belangrijk verschil waarvoor iemand voor het Nederlandse erfrecht zou willen kiezen (t.o.v. het Franse erfrecht) is bijvoorbeeld het feit dat de langstlevende echtgenoot volgens het Nederlandse erfrecht de directe beschikking krijgt over het buitenlandse huis. Daarnaast krijgen de erfgenamen (kinderen) een vordering op de langstlevende echtgenoot. De kinderen zullen voor het opeisen moeten wachten tot de langstlevende ouder ook overlijdt. Wanneer men het Franse erfrecht volgt geschiedt dit anders; de erfgenamen worden direct (mede-)eigenaar van de woning (aan de Côte d’Azur).

Forumkeuzeovereenkomst
Ook valt er wat te kiezen voor de erfgenamen! Wanneer oom Bart komt te overlijden dan kunnen de erfgenamen een zogenaamde forumkeuzeovereenkomst sluiten. In dat geval spreken alle erfgenamen/rechthebbenden samen af dat de Nederlandse rechter bevoegd is.

Het moet wel gaan om het land waarvan het toepasselijk recht is aangewezen door oom Bart. Het gekozen toepasselijk recht is het Nederlandse recht, de Nederlandse rechter is door de forumkeuzeovereenkomst bevoegd en kan zijn eigen Nederlandse recht toepassen. Hiervoor moet dus wel actie worden ondernomen door alle erfgenamen/rechthebbenden. Het voordeel is dat de (gehele) procedure in Nederland kan plaatsvinden en dat de Nederlandse taal gevoerd kan worden.

Ook kan op verzoek van slechts één van de erfgenamen (of andere rechthebbende) de buitenlandse rechter zich onbevoegd verklaren. De rechter zal praktische omstandigheden van de erfopvolging meewegen in die beslissing, zoals de gewone verblijfplaats van de groep erfgenamen en de plaats waar de goederen zich bevinden. Is de buitenlandse rechter van mening dat de rechter van het land van de rechtskeuze beter in staat is te beslissen, dan zal hij zichzelf onbevoegd verklaren.

Het is dus enorm van belang dat een rechtskeuze wordt gemaakt door de, in het buitenland woonachtige, Nederlander. Daarmee valt of staat een aanknoping naar de Nederlandse rechter en het Nederlandse recht voor de erfgenamen.

Erfrecht en het buitenland: hoe werkt de nalatenschap met internationale aspecten?

Europese erfrechtverklaring
Tot slot nog de mogelijkheid van het opstellen van een Europese erfrechtverklaring. Deze is bedoeld om de erfgenamen in staat te stellen in een andere lidstaat het bewijs te leveren van hun hoedanigheid en hun rechten op de nalatenschap. Het is aan de erfgenamen om zo’n Europese erfrechtverklaring aan te vragen. De geldigheid (6 maanden) van het afschrift moet daarbij in het oog worden gehouden, anders zal een verlenging van het gewaarmerkt afschrift aangevraagd moeten worden, of zal bij de autoriteit van afgifte een nieuw gewaarmerkt afschrift aan moeten worden gevraagd.

Erfrechtverordening niet van toepassing?
Heeft de overledene een gewone verblijfplaats in een land dat niets met de ErfVo te maken heeft (bijvoorbeeld een land uit een ander continent), dan bepaalt de nationale wetgeving van dat land welke rechter bevoegd is en welk nationaal erfrecht van toepassing is. Het kan dan zo zijn dat dan niet de gewone verblijfplaats als belangrijkste criterium geldt, maar een ander criterium.

Is een persoon overleden voor 17 augustus 2015, en diens nalatenschap opgevallen voor die datum, dan is het mogelijk dat het Haags Erfrechtverdrag 1989 van toepassing is. Dit Haags Erfrechtverdrag is de voorloper van de ErfVo en werkt met een ander systeem dan het in dit blog besproken ErfVo.

Concluderend
De gewone verblijfplaats staat centraal in de ErfVo. Wanneer u of uw familielid naar het buitenland verhuist, is het aan te raden om stil te staan bij het fenomeen ‘gewone verblijfplaats’. Wordt uw nieuwe verblijfplaats als zodanig aangemerkt, dan heeft dit gevolgen voor uw erfgenamen en andere rechthebbenden van de toekomstige nalatenschap. Gaat het om een verhuizing naar een land dat meedoet aan de ErfVo onderneem dan tijdig actie met de omschreven mogelijkheden.

In dat geval is de volgende quote van de singer-songwriter Andy Burrows toepasselijk: ‘You bring it all home to the family, Sure they need to know, Just how could it go, And your life is beautiful’.

Stel onze specialist een vraag!