Mijn stiefouder heeft het vruchtgebruik over de erfenis, wat betekent dit voor mij?

Ik ga bij de beantwoording van die vraag uit van de volgende casus:

Pieter is gescheiden. Hij heeft uit een eerder huwelijk een dochter, Lisette. Zij is 25 jaar. Pieter heeft 10 jaar geleden Marianne ontmoet. Zij zijn twee jaar later getrouwd. Pieter heeft een huis dat alleen op zijn naam staat. Pieter overlijdt op zijn 65e. Marianne heeft het vruchtgebruik over de erfenis van Pieter.

Vruchtgebruik over een erfenis

Het vruchtgebruik over een erfenis (of een gedeelte daarvan) komt voor in twee situaties:

1. Pieter heeft geen testament gemaakt.
2. Pieter heeft een testament gemaakt waarin hij heeft opgenomen dat Marianne het vruchtgebruik heeft. Dit vruchtgebruik strekt zich uit over de volledige erfenis of over een specifiek deel van de erfenis, bijvoorbeeld de woning van Pieter.

1. Vruchtgebruik zonder testament:

Als Pieter overlijdt zonder testament te hebben opgemaakt, dan is de wettelijke verdeling van toepassing. De wettelijke verdeling houdt in dat Marianne en Lisette allebei erfgenamen zijn, maar dat alle goederen van de erfenis naar Marianne gaan. Lisette krijgt een niet-opeisbare vordering op Marianne ter grootte van haar erfdeel. Dat levert voor Lisette een risico op, want de erfstukken uit de erfenis van haar vader Pieter kunnen verdwijnen naar de familie van Marianne. Lisette heeft immers geen recht op goederen van de erfenis (de erfstukken), zij heeft alleen recht op een geldbedrag.

Lisette kan zich in dat geval beroepen op een wilsrecht, geregeld in artikel 21 van Boek 4 van het Burgerlijk Wetboek. Wilsrechten beschermen de rechten van kinderen in de afwikkeling van een nalatenschap, bijvoorbeeld als er sprake is van een stiefouder. Het wilsrecht van artikel 21 geeft Lisette de mogelijkheid om toch nog alle goederen van de erfenis van Pieter te krijgen. Zij wordt dan dus eigenaar van alles. Maar, Marianne krijgt dan wel het vruchtgebruik over die goederen.

Tip: Marianne kan Lisette een termijn geven waarbinnen Lisette moet aangeven of zij gebruik wil maken van dit wilsrecht. Deze termijn moet een redelijke termijn zijn zodat Lisette voldoende tijd heeft om na te denken of zij het wilsrecht wil gebruiken. Een termijn van een aantal dagen zal onredelijk zijn, een termijn van een aantal maanden zal wel redelijk kunnen zijn. Als Lisette niet binnen de gestelde termijn reageert, dan vervalt het wilsrecht definitief! Als stiefkind moet je dus goed opletten of er een termijn wordt gegeven voor het wilsrecht van artikel 21.

2. Vruchtgebruik in het testament:

Als Pieter wel een testament heeft gemaakt, heeft hij de mogelijkheid om hierin een zogenoemd legaat op te nemen. Een legaat is een specifieke bepaling in het testament bedoeld voor een specifieke persoon. In dit geval dus Marianne. In dit legaat kan hij aangeven dat Marianne het vruchtgebruik krijgt over de gehele erfenis of over een specifiek erfstuk, zoals de woning van Pieter.

Wat zijn de gevolgen van het vruchtgebruik voor jou als kind?

Afhankelijk van hoe het vruchtgebruik is ontstaan, door het wilsrecht van artikel 21 of door een legaat in het testament, is er een verschil in de gevolgen daarvan voor jou als kind. Jouw positie als kind is iets sterker als het gaat om een vruchtgebruik door uitoefening van het wilsrecht. In die situatie moet de vruchtgebruiker (in het voorbeeld is dat Marianne) namelijk altijd toestemming aan jou vragen om een erfstuk te verkopen of te bezwaren, bijvoorbeeld met een hypotheek. Geef je deze toestemming niet? Dan kan de vruchtgebruiker aan de kantonrechter een machtiging vragen voor het verkopen of bezwaren.

Bijvoorbeeld:

Lisette heeft een beroep gedaan op het wilsrecht van artikel 21. Marianne heeft het vruchtgebruik over de erfenis van Pieter. Zij wil het huis verbouwen en zij wil daarvoor een hypotheek aangaan bij een bank. Die hypotheek zou dan moeten worden gevestigd op het huis. Dat wordt bezwaren genoemd. Marianne moet toestemming vragen aan Lisette om de woning te kunnen bezwaren met een hypotheek. Lisette weigert toestemming te geven. Marianne besluit de kantonrechter om toestemming te vragen.

Als het tot een procedure komt bij de kantonrechter, is het belangrijk om je daarin goed te laten adviseren. Er zijn namelijk meerdere argumenten om aan te voeren waarom in dit geval Marianne geen machtiging zou moeten krijgen voor het vestigen van een hypotheek.

Vruchtgebruik door een legaat

Als het vruchtgebruik is gevestigd door een legaat in het testament is de inhoud van het legaat belangrijk. De erflater (Pieter) kan namelijk zelf een invulling geven tot hoever het vruchtgebruik gaat. Vaak wordt opgenomen dat de vruchtgebruiker niet alleen de goederen van de nalatenschap mag gebruiken maar ook mag verteren. Met verteren wordt bedoeld ‘opmaken’. In het geval van Marianne en Lisette kan dit betekenen dat Marianne het huis kan verkopen en dat zij de opbrengst kan opmaken. Zij hoeft hiervoor dan geen toestemming te vragen aan Lisette. In zo’n geval is de positie van jou als kind zwakker dan als er sprake is van een vruchtgebruik door een wilsrecht.

Een ander belangrijk verschil is dat bij een vruchtgebruik door een wilsrecht de vruchtgebruiker verplicht is ieder jaar een opgave te doen van alle goederen van de nalatenschap. Daarmee behoudt in dit geval Lisette meer overzicht op wat Marianne precies doet met de erfstukken van Pieter.

Advies nodig?

Het is mijn ervaring dat de relatie tussen een kind en de stiefouder vaak onder druk komt te staan zodra het gaat om de afwikkeling van de erfenis. En dat is zeker het geval als de stiefouder een vruchtgebruik over de nalatenschap heeft. Het is dan belangrijk dat je als kind goed wordt geadviseerd, waarbij het behoud van de relatie met de stiefouder, het voorkomen van ruzie binnen de familie en het behoud van de erfstukken voorop staan. Ik adviseer je daar graag in.

PS. Je kunt je nog aanmelden voor de Dag van het Erfrecht & Bewind op 14 juni as.